Έρευνα Κατοικίας – Πότε επιτρέπεται;

Τα άρθρα 15 και 16 του Συντάγματος μαζί με το άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, προστατεύουν ρητώς τις ελευθερίες του ατόμου που έχουν να κάνουν με τον σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής αλλά και της κατοικίας. Είναι νομολογημένο ότι τα δύο αυτά δικαιώματα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους.

Συγκεκριμένα το άρθρο 16(1) του Συντάγματος με το πλέον ξεκάθαρο τρόπο αναφέρει πως η κατοικία του ανθρώπου θεωρείται απαραβίαστη, δηλαδή ότι απαγορεύεται η είσοδος και η έρευνα αυτής, εκτός των περιπτώσεων που εξαντλητικά επιτρέπει το Σύνταγμα κατά εξαίρεση του γενικού κανόνα.

Στην Κύπρο το άρθρο 16(2) του Συντάγματος προνοεί ότι η είσοδος και η έρευνα σε κατοικία επιτρέπεται στις ακόλουθες περιπτώσεις:

α) Δυνάμει νόμου και κατόπιν δεόντως αιτιολογημένου δικαστικού εντάλματος, ή

β) Κατόπιν ρητής συναίνεσης του ενοίκου της κατοικίας, ή

γ) Με σκοπό την διάσωση θυμάτων οποιουδήποτε αδικήματος βίας και/ή οποιασδήποτε καταστροφής.

Είναι για αυτό τον λόγο που η γνωστή αγγλική ρήση «the house of every one is to him as his Castle and Fortress as well for defence against injury and violence, as for his repose»[1] ή η απλουστευμένη μορφή της «a man’s home is his castle», που αναπτύχθηκε από το Κοινοδίκαιο σε κανόνα δικαίου βρίσκει απήχηση στην Κύπρο δυνάμει των άρθρων 15 και 16 του Συντάγματος[2].

Για το λόγο αυτό το άρθρο 35 του Συντάγματος, επιβάλλει την επιτακτική ανάγκη σε κάθε μια από τις πολιτειακές εξουσίες της Δημοκρατίας, να διασφαλίζει την αποτελεσματική εφαρμογή των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του ανθρώπου ως αυτά απορρέουν από το Σύνταγμα.

Έτσι αποφασίστηκε ότι οποιαδήποτε μαρτυρία η οποία λαμβάνεται κατά παράβαση των Θεμελιωδών Ανθρώπινων Δικαιωμάτων και Ελευθεριών του ατόμου, θα είναι απαράδεχτη προς απόδειξη ποινικής ευθύνης κατηγορούμενου σε δικαστική διαδικασία[3]. Σε αντίθεση, μαρτυρία η οποία τυχόν να λήφθηκε κατά παράβαση νόμου, (του οποίου οι πρόνοιες δεν πηγάζουν από το Σύνταγμα), που επιτρέπει την ανακοπή και έρευνα προσώπου ή αυτοκινήτου, το Δικαστήριο έχει διακριτική ευχέρεια ως προς την αποδοχή της, αφού δεν αποκλίεται αυτόματα[4].

Η εμβέλεια της σημερινής προστασίας της κατοικίας αποτυπώθηκε με τον πλέον γλαφυρό λόγο στο Κοινοβούλιο της Αγγλίας από τον Λόρδο Chatman το 1764 «Ακόμη και ο πιο πτωχός άνθρωπος αποκρούει σ΄ αυτό το κατάλυμα του όλες τις δυνάμεις του Στέμματος. Η θέρμανση του είναι δυνατόν να είναι πολύ ασθενής, η στέγη του είναι δυνατόν να τρέμει, ο άνεμος είναι δυνατόν να φυσά μέσα από τις πόρτες και τα παράθυρα, η θύελλα είναι δυνατόν να εισέλθει εντός αυτού αλλά ο Βασιλιάς της Αγγλίας δεν μπορεί να εισέλθει»[5].

Σύμφωνα με την νομολογία ως κατοικία θεωρείται «κάθε χώρος που χρησιμοποιείται για διαμονή, μόνιμη ή προσωρινή, και ο οποίος δεν είναι προσιτός στον οποιονδήποτε. Η κατοικία υπό την πιο πάνω έννοια, αποτελεί τον πιο προσωπικό χώρο του ανθρώπου και συνιστά προέκταση της προσωπικής του ελευθερίας, η οποία μετά τη ζωή είναι το πολυτιμότερο για τον άνθρωπο αγαθό».[6]

Σύμφωνα με το ΕΔΑΔ ο όρος κατοικία μπορεί να επεκτείνεται και στην επαγγελματική στέγη ενός ατόμου[7], το εγγεγραμμένο γραφείο μιας εταιρίας και ένα παράρτημα μια ξένης εταιρείας. «The Court would point out that, as it has now repeatedly held, the notion of "home" in Article 8 § 1 encompasses not only a private individual's home. It recalls that the word "domicile" in the French version of Article 8 has a broader connotation than the word "home" and may extend, for example, to a professional person's office. Consequently, "home" is to be construed as including also the registered office of a company run by a private individual, as well as a juristic person's registered office, branches and other business premises (see, inter alia, Buck v. Germany, no. 41604/98, § 31, 28 April 2005, Chappell v. the United Kingdom, judgment of 30 March 1989, Series A no. 152-A, pp. 12-13 and 21-22, §§ 26 and 51; Niemietz v. Germany, judgment of 16 December 1992, Series A no. 251-B, §§ 29-31)" [8].

Στην Κυπριακή νομολογία[9] αναφέρθηκε ότι ο όρος «κατοικία» θα πρέπει να εκλαμβάνεται ότι περιλαμβάνει επαγγελματικά υποστατικά, τα οποία, βεβαίως, λειτουργούν για την αποκλειστική χρήση φυσικού ή νομικού προσώπου και στα οποία το κοινό δεν έχει ελεύθερη πρόσβαση και, ως εκ τούτου, δεν είναι προσιτά στον καθένα.

Όπως, συναφώς, αναφέρεται στο Σύγγραμμα «Συνταγματικά Δικαιώματα, α΄ ατομικές ελευθερίες» του Α. Μάνεση, στη σελ. 224:

«Ως κατοικία επίσης νοούνται και προστατεύονται και οι χώροι εργασίας και επαγγελματικής απασχόλησης, δηλ. γραφεία, ιατρεία, καταστήματα, εργοστάσια, εργαστήρια, εφόσον δεν είναι προσιτά στον καθένα, δηλαδή όταν είναι κλειστά στο κοινό. Α ν τ ί θ ε τ α, δεν μπορεί να θεωρηθούν ως κατοικία τα γραφεία, τα καταστήματα κ.τ.τ. κατά τις εργάσιμες ώρες, όταν δηλαδή είναι ανοικτά στην ελεύθερη - α ν έ λ ε γ κ τ η - είσοδο οποιουδήποτε, επίσης τα ξενοδοχεία (όχι τα κατεχόμενα δωμάτιά τους), τα καφενεία, τα θέατρα, οι κινηματογράφοι, οι λέσχες κλπ.».

Στο σύγγραμμα Σύνταγμα Κυπριακής Δημοκρατίας, του Α. Ν. Λοΐζου, σελ. 109, αναφέρεται ότι καλύπτει το «domicile» και το «domus» και ακόμα και το δωμάτιο ξενοδοχείου όπου κάποιο πρόσωπο διαμένει προσωρινά.

Disclaimer:Το παρών άρθρο περιέχει πληροφορίες μόνο για γενική καθοδήγηση και δεν υποκαθιστά τις επαγγελματικές συμβουλές, τις οποίες πρέπει να ζητάτε πριν προβείτε σε οποιαδήποτε ενέργεια.

Συντάκτης

Κωνσταντίνος Γ. Καζαντζής

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Κ. ΚΑΖΑΝΤΖΗΣ Δ.Ε.Π.Ε.

ΔΙΚΗΓΟΡΟΙ

[1] Semayne 77 E.R.194 [2] ΓΕΩΡΓΙΟΥ κ.α. v. ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ κ.α., ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΦΕΣΗ ΑΡ. 105/2019, 118/2019, 119/2019, 25/6/2021 [3] Police v. Georghiades (1983) 2 C.L.R. 33 [4] Δημοκρατία ν. Kirnouyan κ.ά. (1996) 2 Α.Α.Δ. 126 [5] ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΙΤΗΣΗ ΤΗΣ xxx ΖΑΡΟΥ, Πολιτική Αίτηση αρ. 8/2021, 29/1/2021 [6] Ibid [7] Niemietz v. Germany, No. 13710/88, 16/12/1992, παρ. 30 [8] Petri Sallinen and Others v. Finland, No. 50882/99, 27/9/2005 [9] Ευθυμίου v. Αστυνομίας, Ποινική Έφεση Αρ. 55/2016, ημερ. 24/10/2016